Ai có quyền công bố sự cố thực phẩm?

Cách đây vài ngày, Trung tâm Nghiên cứu và tham vấn về tiêu dùng (CESCON) thuộc Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam (VINASTAS) công bố kết quả kiểm nghiệm bún tươi, bánh canh, bánh hỏi, bánh phở... Trên thị trường có chứa chất tẩy huỳnh quang (tinopal). Ngay sau đó, các cơ sở sản xuất, nhà phân phối (siêu thị Co.Opmart, BigC, Maximark) không công nhận kết quả này và đưa ra kết quả kiểm nghiệm của đơn vị mình, cho thấy sản phẩm không chứa tinopal. Thực hư chuyện bún tươi, bánh canh có dùng hóa chất tẩy trắng tinopal hay không, phải chờ cơ quan chức năng làm rõ nhưng trước mắt, các thông báo trái chiều nhau đã khiến người tiêu dùng lo âu và ảnh hưởng xấu đến hoạt động sinh sản - kinh dinh của doanh nghiệp (DN). Với thức ăn đường phố, cơ quan chức năng khoanh tay trong việc kiểm tra, giám định chất lượng và vệ sinh an toàn thực phẩm. Ảnh: TẤN THẠNH Các hội có quyền nhưng dễ... Phạm luật! Luật gia Phan Thị Việt Thu, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ lợi quyền người tiêu dùng TP HCM, cho biết: Theo Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, tổ chức xã hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng có quyền độc lập khảo sát, thử nghiệm bất kỳ thực phẩm, hàng hóa nào có nghi không an toàn với người tiêu dùng và ban bố thông tin đó; ban bố kết quả khảo sát, thí điểm chất lượng hàng hóa, dịch vụ do mình thực hành; thông tin, cảnh báo cho người tiêu dùng về hàng hóa, dịch vụ và chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc thông báo, cảnh báo của mình. Ngoại giả, tổ chức hội có quyền thông báo kết quả kiểm nghiệm đến các cơ quan chức năng như Sở Công Thương, Sở Y tế và kiến nghị các cơ quan này soát, xử lý. Trường hợp đã thông báo nhưng cơ quan chức năng vẫn phớt lờ thì mới tính đến việc tự thông báo. Trạng sư Nguyễn Văn Hậu, Phó Chủ tịch Hội Luật gia TP HCM, cũng cho rằng theo Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, đúng là tổ chức hội có quyền khảo sát, thí nghiệm và công bố kết quả nhưng những việc này phải hiệp với các quy định của pháp luật có liên can. Riêng trong lĩnh vực vệ sinh an toàn thực phẩm (ATTP), việc lấy mẫu rà soát, phân tách phải tuân theo quy định tại Thông tư 14/2011/TT-BYT ban hành ngày 1-4-2011 của Bộ Y tế hướng dẫn chung về lấy mẫu thực phẩm phục vụ thanh tra, kiểm tra chất lượng, vệ sinh ATTP. Thông tư quy định rõ người lấy mẫu phải được đào tạo, có chứng chỉ về kỹ thuật lấy mẫu thực phẩm; khi lấy mẫu, phải tiến hành lập biên bản lấy mẫu, biên bản bàn giao mẫu và dán tem niêm phong theo mẫu quy định… Theo thông báo CESCON đưa ra, tổ chức này chỉ lấy mẫu bằng cách đến siêu thị/chợ mua hàng, lấy hóa đơn rồi đem mẫu đi kiểm nghiệm là không đúng quy trình. Và như vậy, kết quả kiểm nghiệm trên những mẫu lấy không có giá trị pháp lý. Điều này cũng đồng nghĩa với việc nếu cá nhân, tổ chức sử dụng các kết quả này để công bố thông báo được xem là hành vi bị cấm quy định tại điều 5 Luật ATTP về việc cung cấp sai kết quả kiểm nghiệm thực phẩm và đăng, ban bố thông báo méo mó về ATTP gây bức xúc cho tầng lớp hoặc thiệt hại cho sinh sản, kinh doanh. Trước khi ban bố kết quả về vệ sinh an toàn thực phẩm, các mẫu vật phải qua xét nghiệm và phải được xác định là đã hoàn toàn chuẩn xác.Trong ảnh: Một điểm bán gà nướng ờ TP HCM Ảnh: TẤN THẠNH Hoàn toàn xác thực mới ban bố Một lưu ý khác, theo trạng sư Nguyễn Văn Hậu, chỉ các hội bảo vệ lợi quyền người tiêu dùng mới được quyền công bố thông tin kết quả thẩm tra, kiểm nghiệm. Trở lại trường hợp CESCON, hiện CESCON chỉ là một đơn vị trực thuộc VINASTAS; nếu CESCON không được VINASTAS chỉ định, ủy quyền thay mặt công bố thông tin thì việc công bố thông báo của CESCON là vi phạm pháp luật. Trong khi đó, ông Trần Quang Trung, Cục trưởng Cục ATTP - Bộ Y tế, cho biết theo Luật ATTP, Bộ Y tế là cơ quan chịu bổn phận phát ngôn khi công bố về các sự cố, vi phạm ATTP. Trước khi ban bố, các kết quả phải xét nghiệm phải được xác định là đã hoàn toàn chính xác, khách quan trên cơ sở lấy mẫu đúng quy trình, mẫu thực phẩm được thực hiện theo tiêu chuẩn quy định, tại phòng xét nghiệm đạt chuẩn. Việc ban bố về sự cố ATTP cần được thực hành bởi cơ quan thẩm quyền, bảo đảm thống nhất về thông tin, chịu bổn phận về pháp lý. “Nếu ai cũng xét nghiệm, công bố về sự cố ATTP có thể xảy ra tình huống kết quả đó không được thực hiện theo đúng nguyên tắc, không chuẩn xác, gây hoang mang cho người tiêu dùng và thiệt hại với nhà sản xuất, kinh doanh ” - ông Trung nói. Cẩn trọng khi lấy mẫu Cũng theo ông Trần Quang Trung, Cục ATTP rất ủng hộ các tổ chức, cá nhân cùng tham gia kiểm soát về ATTP nhưng phải bảo đảm đúng quy định pháp luật. “Việc lấy mẫu và niêm phong mẫu lưu cũng phải có xác nhận của chủ cơ sở để tránh trường hợp có những mẫu về bản tính thật là mẫu tốt nhưng vì mục đích hay lý do nào đó cố tình gây nhiễm bẩn sau đó đưa đi kiểm nghiệm. Ngay cả việc người dân muốn tự lấy mẫu một sản phẩm nào đó đi kiểm nghiệm nhưng trên thực tiễn kết quả đó chỉ có giá trị đối với sản phẩm được kiểm nghiệm chứ không có giá trị đối với cả lô hàng của sản phẩm ấy” - ông Trung lưu ý thêm. Theo ông Nguyễn Thanh Phong, về nguyên tắc, lấy mẫu phải có ít ra 3 mẫu, trong đó 1 mẫu lưu tại cơ sở được lấy mẫu, 1 mẫu lưu tại cơ quan kiểm nghiệm và 1 mẫu đưa đi xét nghiệm. Các mẫu này đều phải được niêm phong và có sự công nhận của chủ cơ sở cũng như đại diện đoàn kiểm tra. Trong trường hợp mẫu đầu tiên có những ngờ chưa chính xác thì sẽ tiếp tục kiểm nghiệm mẫu 2, thậm chí cả mẫu lưu tại cơ sở, doanh nghiệp nếu như có khiếu nại. Ngay trong 1 lô hàng khi lấy mẫu kiểm nghiệm không phải thích lấy ở đâu thì lấy đó. Chẳng hạn, kiểm nghiệm một mẫu thực phẩm nào đó phải lấy ở 4 góc và ở giữa trộn đều rồi lấy mẫu đó phân tích để đảm bảo tính khách quan”. “Với kinh nghiệm nhiều năm dự bảo vệ lợi quyền người tiêu dùng, tôi nhận thấy để việc kiểm nghiệm mẫu chuẩn xác hơn, cần lấy nhiều mẫu và gửi kiểm tra tại nhiều nơi khác nhau, sau đó đối chiếu kết quả. Trước đây, từng có vụ việc cơ quan y tế công bố sữa do một công ty trong nước phân phối không đạt đề nghị về vi sinh. Công ty này sau đó đã chủ động gửi mẫu sữa đến 7 Trung tâm kiểm nghiệm trong và ngoài nước, kết quả đều đạt đề nghị. Vụ việc lùm xùm một thời gian mới lắng xuống” - bà Phan Thị Việt Thu cho biết thêm. Phạt nặng vẫn không sợ Đầu năm 2013, Bộ Y tế đã quyết định mở mang danh mục các chất phụ gia được phép sử dụng trong kinh doanh, sinh sản và chế biến thực phẩm từ 275 chất lên 400 chất. Trong đó, một số chất thuộc các nhóm phụ gia thông dụng trước đây không nằm trong danh mục cho phép dùng của Tổ chức quốc tế cung cấp các tiêu chuẩn về ATTP (CODEX) và Việt Nam đã được đưa vào danh mục này với những quy định về giới hạn tối đa chất phụ gia trong các nhóm sản phẩm thực phẩm. Tuy nhiên, theo PGS-TS Trần Đáng - nguyên cục trưởng Cục ATTP - nhiều cơ sở sản xuất vẫn bất chấp sức khỏe người tiêu dùng để dùng hóa chất công nghiệp thay vì dùng phụ gia thực phẩm. Lý do là vì phụ gia thực phẩm đắt hơn, thậm chí khó mua hơn so với việc mua chất hóa học dùng trong công nghiệp. Đó là chưa kể đến nhiều loại hóa chất độc hại được dùng trong thực phẩm chỉ vì ngoài công dụng làm thực phẩm “bắt mắt” còn có tác dụng diệt nấm mốc, tẩy ố… Khó kiểm soát việc sử dung chất phụ gia độc hại trong chế biến thức ăn. Ảnh: TẤN THẠNH Ông Nguyễn Thanh Phong cho biết Luật ATTP quy định mức xử phạt khá cao đối với hành vi vi phạm liên tưởng đến dùng hóa chất trong thực phẩm; trong đó, phạt tiền từ 15-20 triệu đồng đối với hành vi sử dụng hóa chất không rõ nguồn cội, quá hạn dùng trong sinh sản, chế biến thực phẩm; phạt từ 30-50 triệu đồng đối với hành vi sử dụng hóa chất bị cấm trong thực phẩm. Ngoài phạt tiền, tùy theo thuộc tính, mức độ mà người vi phạm phải chịu các hình thức bổ sung như: tước quyền dùng giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện ATTP, giấy hấp thu bản công bố hợp quy, tịch kí vật chứng... Tuy nhiên, tình hình sử dụng hóa chất và phụ gia độc hại trong sản xuất, chế biến thức ăn, đồ uống vẫn không giảm, mô tả qua các vụ “nóng” nhất vừa được phát hiện, như tinopal trong bún, bánh canh, bánh phở... Ở TP HCM và Hà Nội; hàn the đậm đặc trong mì sợi vàng khô ở TP Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai...